Phế liệu là gì? Hiểu đúng để biến đồ cũ thành tiền

Phế liệu là những vật liệu, sản phẩm đã qua sử dụng hoặc không còn giá trị sử dụng trong sinh hoạt, sản xuất, xây dựng… nhưng vẫn có thể thu hồi và tái chế. Khác với rác thải – thứ cần xử lý tiêu huỷ, phế liệu là “rác có giá”.

Ví dụ: sắt thép công trình, vỏ lon nhôm, dây điện cũ, sách báo giấy cũ, linh kiện điện tử hỏng… đều là phế liệu có thể bán.

Phân biệt phế liệu và rác thải

Tiêu chí	Phế liệu	Rác thải
Giá trị sử dụng	Có thế tái chế, bán được	Không còn giá trị sử dụng
Mục đích xử lý	Thu gom để tái chế, tái sử dụng	Xử lý tiêu hủy, chôn lấp, đốt
Tác động đến môi trường	Có thể giảm ô nhiễm nếu tái chế đúng cách	Gây ô nhiễm nếu không xử lý đúng quy trình
Ví dụ	Sắt vụn, dây điện cũ, chai nhựa	Bã thực phẩm, túi nilon, tàn thuốc

Luật Bảo vệ Môi trường năm 2014 cấm nhập khẩu chất thải dưới mọi hình thức nhưng lại cho phép nhập khẩu phế liệu để phục vụ cho quá trình sản xuất công nghiệp. Vì vậy, việc phân định giữa phế liệu và chất thải là rất quan trọng. Đồng thời việc quản lý quá trình nhập khẩu và xử lý phế liệu cũng đòi hòi phải có quy định rõ ràng cụ thể để đảm bảo các doanh nghiệp không nhập khẩu “nhầm” chất thải.

Các loại phế liệu phổ biến hiện nay

Hiện nay, thị trường có thể phân loại ra đa dạng phế liệu phù hợp cho các công tác thu gom như:

• Phế liệu kim loại: sắt, thép, đồng, nhôm, inox, chì…
• Phế liệu nhựa: chai nhựa PET, nhựa PE, hộp nhựa, linh kiện…
• Phế liệu giấy: giấy in, sách báo cũ, thùng carton…
• Phế liệu điện tử: bo mạch, máy tính cũ, điện thoại hỏng…
• Phế liệu công nghiệp: vật liệu dư thừa từ nhà xưởng, công trình xây dựng.

Phế liệu có giá trị không? Có thể bán được không?

Có! Rất nhiều loại phế liệu được thu mua với giá cao – đặc biệt là kim loại màu như đồng, nhôm, inox. Nhiều cá nhân, doanh nghiệp kiếm tiền triệu – tỷ mỗi tháng từ việc thu gom và kinh doanh phế liệu.

Ngoài ra, thu gom đúng cách giúp giảm rác thải, bảo vệ môi trường và tiết kiệm tài nguyên tái tạo.

Pháp lý về phế liệu tại Việt Nam

• Phế liệu không bị cấm mua bán, nhưng việc thu gom, tái chế, vận chuyển phải tuân thủ quy định về môi trường, an toàn và PCCC.
• Cơ sở thu mua phế liệu cần có giấy phép đăng ký kinh doanh, một số nơi yêu cầu cam kết bảo vệ môi trường nếu hoạt động lớn.
• Một số loại phế liệu độc hại hoặc nhập khẩu trái phép sẽ bị xử phạt nghiêm khắc.

Vì sao nên phân loại và thu gom phế liệu đúng cách?

Giúp bảo vệ môi trường
Phế liệu khi được phân loại và xử lý đúng cách sẽ được đưa vào tái chế thay vì thải ra môi trường. Điều này giúp giảm ô nhiễm đất, nước, không khí do kim loại nặng và hóa chất độc hại, đồng thời hạn chế việc chôn lấp hoặc đốt rác gây phát thải khí độc và CO2.

Tăng thu nhập từ đồ bỏ đi
Nhiều loại phế liệu tưởng là rác như lon bia, dây điện cũ, giấy carton… thực chất có thể bán được nếu được phân loại đúng cách. Phế liệu sạch, không lẫn tạp chất sẽ được thu mua với giá cao hơn. Việc gom nhóm theo từng loại cũng giúp tối ưu lợi nhuận.

Hạn chế tài nguyên bị lãng phí
Phế liệu là nguồn nguyên liệu thứ cấp quý giá. Nếu không được thu gom đúng, nhiều tài nguyên như đồng, nhôm, nhựa sẽ bị tiêu hủy hoặc chôn lấp, gây lãng phí. Trong khi đó, tái chế giúp giảm nhu cầu khai thác tài nguyên mới – vốn tốn kém và gây hại cho môi trường.

Giảm gánh nặng xử lý rác cho xã hội
Phân loại phế liệu ngay từ đầu giúp giảm lượng rác cần xử lý, tiết kiệm chi phí thu gom và vận chuyển. Đồng thời, nó giảm áp lực cho các bãi rác và nhà máy xử lý – vốn đang quá tải ở nhiều nơi – và góp phần hình thành một hệ thống tái chế bền vững.

[FAQ] Tổng hợp các câu hỏi thường gặp về phế liệu

1. Phế liệu có hạn sử dụng không?

Nghe có vẻ kỳ lạ, nhưng có. Ví dụ như giấy để lâu bị mốc, kim loại rỉ sét nặng sẽ mất giá, nhựa để ngoài nắng quá lâu sẽ giòn, khó tái chế. Vì vậy, đừng “găm hàng” quá lâu!

2. Giá thu mua phế liệu được tính như thế nào?

Giá phụ thuộc vào loại phế liệu, độ sạch (ít tạp chất), số lượng, thị trường tại thời điểm thu mua và đơn vị thu mua cụ thể.

3. Có cần giấy phép khi bán hoặc thu mua phế liệu không?

• Cá nhân bán lẻ số lượng nhỏ thường không cần giấy phép.
• Doanh nghiệp thu mua cần có giấy phép kinh doanh phế liệu và thực hiện đúng quy định bảo vệ môi trường.
• Một số trường hợp bán phế liệu với giá trị lớn có thể cần hóa đơn, chứng từ nguồn gốc.

4. Bán phế liệu có bị đóng thuế không?
Tùy trường hợp. Cá nhân bán nhỏ lẻ không bị tính thuế, nhưng nếu là tổ chức hoặc cá nhân kinh doanh thì cần kê khai và nộp thuế theo quy định.

5. Phân loại phế liệu như thế nào cho đúng?
Nên phân loại theo nhóm: kim loại màu, kim loại đen, nhựa, giấy, điện tử… Việc phân loại giúp tăng giá trị thu mua và dễ vận chuyển, tái chế.

6. Phân loại sai có sao không?
Có, rất có, có thể khiến bạn bị lỗ. Nếu bán đồng pha lẫn nhôm, hoặc inox lẫn sắt, bạn sẽ bị tính giá thấp hơn loại có giá trị cao nhất. Thậm chí có thể bị từ chối thu mua.

7. Có loại phế liệu nào được bán giá cao hơn cả vàng không?
Có! Một số loại bạch kim, palladium hoặc rhodium có trong bo mạch điện tử, bộ xúc tác xe hơi (catalytic converter) có giá vượt cả vàng nếu khai thác đúng cách.

8. Vì sao một số cơ sở thu mua không thích phế liệu “đẹp”?
Nghe ngược đời nhưng đúng. Một số cơ sở thích hàng phế liệu đã cũ, dễ xác định chất liệu, hơn là loại “đẹp”, “sang”, nhưng khó phân biệt thành phần (ví dụ như hợp kim hoặc đồ sơn phủ, trộn nhựa – kim loại).

9. Phế liệu có thể gây cháy nổ không?
Có. Nhất là bình gas cũ, pin lithium, thiết bị điện tử có tụ điện, thậm chí bột kim loại. Phân loại sai có thể gây hỏa hoạn trong kho chứa.

10. Có phải cứ nhiều là bán được giá cao?
Không hẳn. Giá cao phụ thuộc vào: chất lượng và độ sạch, loại phế liệu, thời điểm thị trường.

11. Có nên gom phế liệu tại nhà để đầu tư dài hạn?
Nghe buồn cười nhưng nhiều người làm thật! Họ gom lon nhôm, dây điện, inox… tại nhà trong vài tháng hoặc 1 năm, rồi bán một lượt được vài triệu. Cách này hợp với người kỹ tính, có thời gian và chỗ chứa.

12. Có mafia phế liệu không?
Đúng là có. Ở một số thành phố lớn và bãi tập kết, thu mua phế liệu từng là lãnh địa của các nhóm lợi ích, thậm chí có cả bảo kê, chèn ép giá người bán nhỏ lẻ.

13. Vì sao có những loại phế liệu được từ chối thu mua?
Do chứa chất độc hại, khó xử lý, hoặc không có giá trị tái chế. Ví dụ: nhựa PVC, vải sợi tổng hợp pha tạp, vật liệu có dính dầu mỡ, hóa chất, amiăng…

14. Thu gom phế liệu có thể trở thành… khởi nghiệp được không?
Tất nhiên! Từ nghề lượm ve chai, nhiều người mở công ty thu mua, xe tải chuyên chở, rồi lập xưởng tái chế riêng. Có người kiếm cả trăm triệu/tháng từ ngành này nếu đi bài bản.

15. Có được bán phế liệu từ… nghĩa trang, nhà hoang, công trình bỏ hoang không?

Về lý thuyết là có, nếu bạn có quyền sở hữu hoặc được ủy quyền. Nhưng nếu “lượm” không rõ nguồn gốc, có thể bị xem là chiếm đoạt tài sản hoặc vi phạm pháp luật.

16. Trẻ con có được nhặt ve chai không?

Trên thực tế có nhiều trẻ tham gia thu gom phế liệu. Tuy nhiên, điều này tiềm ẩn nguy hiểm và ảnh hưởng đến quyền học tập, nên về mặt xã hội và đạo đức là không nên.

17. Tại sao bán phế liệu mà có người… đến giành địa bàn?

Vì đó là ngành có tiền mặt, giá cả biến động theo giờ, và có tính cạnh tranh cao. Ở nhiều khu vực, người thu gom phải “bảo kê” hoặc chia phần trăm để giữ ổn định.

18. Mua bán phế liệu có thể bị lừa kiểu gì?

Cân điêu, tráo hàng, ép giá khi khách không biết phân loại… là chiêu thường gặp. Một số nơi còn “gạ gẫm” lấy cả đồ còn xài tốt dưới danh nghĩa “phế liệu”.